Sarılık Nedir?
En çok yeni doğan bebeklerde görülmesi ile bilinen sarılık nedir, sarılık hastalığının çeşitleri, nedenleri ve tedavi yöntemleri nelerdir birlikte ele alacağız. Sarılık hakkında merak ettiğiniz her şey için doğru yerdesiniz.
Kana rengini veren ve oksijen taşıma görevini üstlenen önemli bir yapı, hemoglobin olarak adlandırılır. Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinin temel bileşenidir. Kırmızı kan hücreleri, genellikle 120 gün boyunca aktif bir şekilde dolaşımda bulunur. Bu süre sonunda, yaşlanan veya hasar gören alyuvarlar vücutta yenilenir.
Alyuvarlardaki hemoglobin, parçalandığında bilirubine dönüşür. Bilirubin, sarı renkli bir madde olarak bilinir. Karaciğer, bilirubini vücuttan uzaklaştırma görevini üstlenir. Ancak, herhangi bir nedenle bilirubin yeterince atılamazsa, kan dolaşımına karışarak cilt, mukozalar ve göz akısının sarı renkte görünmesine yol açar.
Bu durum, bilirubin metabolizmasındaki bir bozukluk veya karaciğer fonksiyonlarında bir sorunun bir belirtisi olabilir. Sarılık olarak bilinen bu durum, tıbbi bir değerlendirmeyi gerektirebilir.
Bebeklerde Sarılık Nedir?
Yenidoğan sarılığı, bebeklerde sıkça görülen bir durumdur. Özellikle prematüre bebeklerin %80’inde ve 37. haftadan sonra doğan bebeklerin yine %80’inde sarılık gözlemlenebilir. Bebeklerdeki sarılığın pek çok sebebi olabilir. Bu durumun en yaygın nedenlerinden biri fizyolojik sarılıktır. Yeni doğan bebeklerin karaciğeri, doğumdan sonra bilirubin metabolizmasını plasentadan devralmıştır. Ancak, gelişmekte olan karaciğer, bilirubini etkili bir şekilde uzaklaştırmada ilk zamanlarda zorlanabilir. Zaman içinde karaciğerin bu görevi daha etkili bir biçimde yerine getirmesiyle birlikte, sarılık belirtileri kendiliğinden kaybolur.
Bebeklerde Sarılık Belirtileri Nelerdir?
Yenidoğan sarılığı, bebeklerde artmış uyku hali, dışkı ve idrar renginde değişme, emme güçlüğü gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Sarılık genellikle kafadan başlar ve vücuda yayılarak artar. En sonunda, artan sarılık el ve ayak gibi uzak organlarda belirginleşir. Eğer bebekte geç başlangıçlı bir sarılık türü gözlenirse, bu genellikle anne sütü sarılığından kaynaklanır ve genellikle 2-3 ay sürebilir. Bilirubin seviyeleri tehlikeli sınıra ulaşmadığı sürece, anne sütüne ara vermek gerekmez. Ancak, yüksek bilirubin seviyeleri tedavi edilmezse, kalıcı beyin hasarına neden olabilir. Bu nedenle, doktor gözetiminde olmak çok önemlidir.
Sarılık Belirtileri Nelerdir?
Büyük çocuklarda ve yetişkinlerde sarılık belirtileri;
- Göz içi ve ciltte sarılık
- Kaşıntı
- Halsizlik/yorgunluk
- Koyulaşan idrar
- Açık renkli dışkı
- Karın ağrısı
- Kilo kaybı
- Ateş
Sarılık Hastalığı Nedir?
Sarılık, çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilen bir tıbbi durumdur; ancak halk arasında, Hepatit B hastalığına da genellikle “sarılık” denir. Hepatit B, Hepatit B virüsü tarafından neden olan, kan veya cinsel temas yoluyla bulaşabilen, karaciğerde hasar bırakabilen ve tedavi edilmezse ciddi sonuçlara, örneğin karaciğer kanseri gibi, yol açabilen bir hastalıktır. Bu virüs, bazı kişilerde hiçbir belirti göstermeden yıllarca varlığını sürdürebilir. Bu taşıyıcı kişiler, hastalıklarının farkında olmadan başkalarına bulaştırabilirler. Bu nedenle, Hepatit B’nin erken teşhisi ve tedavisi önemlidir, ayrıca hastalığın yayılmasını önlemek için bilinçli önlemler alınmalıdır.
Sarılık Türleri Nelerdir?
Sarılık, farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilen bir tıbbi durum olduğundan, nedensel faktörlere dayalı üç geniş kategoride sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma, karaciğerin hangi bölümünün hatalı çalıştığına ve bilirubinin kan dolaşımından atılımının nasıl etkilendiğine göre yapılmaktadır. Sarılık türleri, hepatoselüler, hemolitik ve tıkanma sarılığı olarak adlandırılmaktadır.
Hepatoselüler Sarılık, karaciğerdeki hasar nedeniyle ortaya çıkan bir türdür. Karaciğer parankimal hücreleri, enfeksiyon veya diğer nedenlerle hasar gördüğünde, karaciğer metabolizmasında azalma meydana gelir. Bu azalma, bilirubinin vücuttan uzaklaştırılmasını engeller ve birikmesine yol açar. Hepatit A, B veya C virüsleri, karaciğer kanseri veya aşırı alkol tüketimi gibi faktörler hepatoselüler sarılığa neden olabilir.
Hemolitik Sarılık ise kırmızı kan hücrelerinin normalden hızlı bir şekilde parçalanması sonucunda ortaya çıkar. Bu durumda, karaciğer yüksek bilirubinle başa çıkamaz. Ölümcül olabilen bu durum sıtma gibi hastalıklarda gözlenebilir, çünkü sıtma parazitleri kırmızı kan hücrelerine hızlı bir şekilde saldırarak parçalanmalarına neden olur.
Tıkanma (Obstrüktif) Sarılığı, safra kanalları arasında oluşan tıkanmalardan kaynaklanır. Bu tıkanıklık, karaciğerin bilirubini uzaklaştırmasını engeller ve karaciğerde bilirubin birikimine yol açar. Safra kanallarında tıkanmalara neden olabilen durumlar arasında safra kesesi taşları veya şişmiş lenf bezleri bulunabilir.
Sarılık Teşhisi Nasıl Konulur?
Sarılığın teşhisi, kandaki veya idrardaki bilirubin miktarının ölçülmesiyle yapılmaktadır. Bilirubin seviyeleri genellikle desilitre başına miligram (mg/dL) cinsinden ifade edilir. Yetişkinler ve büyük çocuklarda normal kandaki bilirubin seviyeleri 0,3 ile 0,6 mg/dL arasında olmalıdır. 37. haftadan sonra doğan bebeklerin çoğu yaklaşık olarak yüzde 97’sinde 13 mg/dL’den daha düşük bilirubin seviyelerine sahiptir. Bu değerden daha yüksek bilirubin seviyelerine sahip olan bireyler, daha detaylı bir değerlendirme ve gerekirse ilgili sağlık birimlerine yönlendirme için dikkatle incelenir.
Sarılık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Sarılık tedavisi, temelde sarılığa neden olan altta yatan duruma yönelik olarak planlanır. Tedavi yöntemleri, sarılığın tipine, şiddetine, hastanın yaşı ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. Sarılık tedavisinde kullanılan yöntemler:
Fototerapi (Işık Tedavisi)
Yenidoğan sarılığının yaygın bir tedavi yöntemidir. Özel bir ışık kaynağı, cildin altındaki bilirubini parçalar ve böylece vücut tarafından daha kolay atılmasını sağlar. Bu tedavi genellikle bebekleri etkiler.
Kan Değişimi (Transfüzyon)
Eğer hemolitik sarılık gibi bir durum söz konusuysa ve bilirubin seviyeleri çok yüksekse, kan değişimi düşünülebilir. Bu işlemde, yüksek bilirubinli kan alınıp temiz kanla değiştirilir.
İlaç Tedavisi
Bazı durumlarda, bilirubin seviyelerini düşürmek için ilaçlar kullanılabilir. Ancak, ilaç tedavisi genellikle altta yatan nedenin doğrudan tedavisi olarak değil, semptomların kontrolü için kullanılır.
Altta Yatan Nedenin Tedavisi
Sarılığın nedenine bağlı olarak, altta yatan hastalığın tedavisi sarılığı ortadan kaldırabilir. Örneğin, hepatit B’nin neden olduğu sarılık durumunda antiviral ilaçlar kullanılabilir.
Beslenme Düzeni ve Sıvı Alımı Arttırılması
Sarılık tedavisinde, hasta genellikle iyi bir beslenme programına ve yeterli sıvı alımına yönlendirilir. Bu, karaciğerin normal fonksiyonlarını destekleyebilir.
Sarılık tedavisi, hastanın durumuna göre değişir, bu nedenle sarılık olduğunuzu düşünüyorsanız doktora danışmalı ve tedaviye başlamalısınız.
Sarılık Çeşidine Göre Tedavi Yöntemleri
Yüksek bilirubin seviyelerine bağlı olarak ortaya çıkan sarılığın uygun tedavisi, bilirubin seviyelerini düşürerek ve vücuttan uzaklaştırarak gerçekleştirilmelidir, çünkü artan bilirubin seviyeleri beyinde kalıcı hasara neden olabilir. Sarılık tedavisi, altta yatan hastalığın türüne göre değişiklik gösterir. Genellikle, sarılığı tedavi etmek yerine, altta yatan nedenin tedavisine odaklanan bir yaklaşım benimsenir. Bu kapsamda kullanılan yaygın tedavi yöntemleri arasında şunlar yer alabilir:
Hemolitik sarılık tedavisi, kansızlığa veya sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin üretimini engelleyen diğer koşulların düzeltilmesine odaklanır. Genel anemiye bağlı sarılık durumunda, sarılık tedavisine demir takviyesi eklenerek destek sağlanabilir. Orak hücreli anemi, genetik kusurlar nedeniyle kırmızı kan hücrelerini etkileyen durumlar gibi diğer durumlarda, IV rehidrasyon ve kan transfüzyonu gibi alternatif tedavi yöntemleri uygulanabilir. Folik asit takviyeleri ve dalak çıkarma ameliyatı, talasemi ve sferositoz gibi durumlardan kaynaklanan hemolitik sarılığın tedavisinde kullanılan diğer yöntemler arasındadır. Ciddi vakalarda, sağlıklı kan üretiminin sınırlı olduğu durumlarda, kemik iliği nakli gibi cerrahi müdahaleler de düşünülmelidir. Bu tedavi yöntemleri, hemolitik sarılığın spesifik nedenlerine bağlı olarak uygulanır ve bireyin genel sağlık durumuna göre özelleştirilebilir.
Hepatosellüler sarılık tedavisi, temel olarak karaciğerdeki hasarın kaynağını düzeltmeye odaklanır. Enfeksiyonlardan kaynaklanan karaciğer hasarları için, antiviral ilaçlar kullanılarak enfeksiyonun yayılması önlenmeye çalışılır ve iyileşme süreci genellikle daha yavaş seyreder. Hepatit gibi enfeksiyonlarda, antiviral ilaçların yanı sıra steroidler de kullanılabilir. Siroz kaynaklı karaciğer hasarı olan hastalara düşük protein diyeti önerilebilir, ayrıca alkolden tamamen kaçınılmaları tavsiye edilir. Siroz tedavisinde beta blokerler ve intravenöz antibiyotikler de kullanılabilir. Karaciğer kanseri, sarılığın önde gelen nedenlerinden biridir. Bu durumda, yaygın kanser tedavi yöntemleri uygulanabilir, bunlar arasında kemoterapi ve radyoterapi bulunur ve seçenekler hastalığın ilerleyişine bağlı olarak belirlenir. Sarılığın çok ileri evrelerinde tedavisi için hastanın karaciğer nakli olması gerekebilir. Sarılığın tedavisi, temel olarak altta yatan nedenine bağlıdır.
Tıkanıklıktan kaynaklanan sarılık tedavisi, cerrahi müdahale genellikle tercih edilen tedavi yöntemidir. Safra kesesi taşı nedeniyle oluşan sarılık durumlarında, doktorlar hastaya safra kesesi taşı oluşumunu engelleyebilecek bir diyet değişikliği önerir. Ayrıca, safra taşlarını çözmeye yönelik ilaçlar da tedavi sürecini desteklemek amacıyla kullanılabilir. Ağır vakalarda, safra kesesi taşlarının veya safra kesesinin tamamen değiştirilmesini sağlamak için cerrahi müdahale gerekebilir. Her hasta durumu farklı olduğu için tedavi, bireyin durumuna göre ayarlanır.
